Untitled Document

Halı ve Kilim dokuma Teknikleri

Kilim dokumada bir dizi farklı türde dokuma tezgahı (Resim #1 - Resim #2) ve dokuma tekniği bulunmakla birlikte konumuz itibari ile muhtelif türleri iki grup halinde sınıflandırabiliriz. İlk grupta temel düz dokuma tekniği veya “kilim dokuma” (Resim #3) yer almaktadır. Kilimde motif belirli renkteki bir ipliği tasarlanan motifin belirli rengi sona erene dek dikey ipliklerin (çözgüler olarak bilinmektedir) üzerinden ve altından geçirip aynı yatay ipliği (ara atkılar olarak bilinmektedir) aynı yolda (bir sonraki sıra) aynı renkteki motifin kenarı boyunca döndürmek sureti ile oluşturulmaktadır. Bu işlem münferit motif tamamlanana kadar sürdürülmektedir. Daha sonra ilk motifin sona erdiği yerde bir sonraki motif başlamaktadır ancak iki iplik rengi hiçbir şekilde birleşmemekte ve bu sayede iki ayrı iplik arasında bir yarık oluşmasına yol açmaktadır. Daha sonra her bir renk bloğu bütün kilim tamamlanana kadar başarılı bir şekilde dokunmaktadır. Bu şekilde dokunmuş bir kilimi ışığa tuttuğunuzda iki motifin bir araya geldiği ancak birleşmediği yarığı kolayca görebilirsiniz. İkinci grupta ise düz sarma veya brokar tekniklerini içeren yassı dokumalar bulunmaktadır.

Çözgü ve ara atkı ipliklerine Cicim (Resim #4), Zili (Resim #5) veya Sumak (Resim #6) türlerinden hangisini dokumak istediğinize bağlı olarak çözgü ipliklerinin etrafına bir çok konfigürasyonda sarılan üçüncü bir iplik eklemek sureti ile bir motif yaratılmaktadır. Cicim’de motifler genellikle dağınıktır ya da diziler halindedir, herhangi iki motif arasında hiçbir organik ilişki bulunmamaktadır ve Cicim motifleri ana zemin dokumasının (çözgü ve ara atkı) üzerine nakışla işlenmiş gibi görünmektedir. Zili’de zemin dokumasının tüm yüzeyi Zili’ye onu farklı kılan görünümünü vermek üzere dışarı fırlamış bir nevi sicim gibi, desen iplikleri ve dikey hatlarla kaplıdır.

Sumak’ta ise tüm yüzey normalde desen iplikleri ile kaplıdır. Bu üç teknik istenildiği taktirde tek bir kilim dokumada bir arada kullanılabilir. 4 temel kilim dokuma türünden her biri teknik bakımdan farklılık gösteren bir dizi alt gruba da sahiptir

Halı dokuma işleminde kullanılan iki temel düğüm çeşidi bulunmaktadır. İlki çift düğüm, Türk düğümü ya da Gördes düğümü (Resim #7) olarak adlandırılmakta ve doğal olarak, daha güçlü ve dayanıklı bir halının yaratılmasını sağlayan daha sıkı bir dokuma sunmaktadır. İkincisi ise tek düğüm, İran düğümü ya da sene düğümü (Resim #8) olarak adlandırılmaktadır.

Türk düğümü, iki çözgünün etrafına sarılan ve gevşek uçları çözgülerin arasından sıkıca geçirilen ipliktir. İran düğümü tek bir çözgü ipliğinin etrafına dolanıp diğer çözgünün etrafına gevşekçe sarılan ipliktir. Gevşek uçlardan biri iki çözgü arasından çekilirken diğer uç birleştirilen iki çözgünün dışına çıkar.

Halılar ve muhtelif kilim dokumalar beş temel maddeden üretilmektedir; koyun yünü, keçi tüyü, pamuk, floş ve ipek. Yünün kalitesi iklime, koyunun türüne ve kırpma mevsimine ve zamanına göre değişmektedir. Sıcak ve kuru iklimli yörelerdeki koyunlardan elde edilen yün normalde kuru ve gevrektir ve kolayca kırıldığından dolayı kısa ve cansızdır. İyi kalitede yün soğuk bölgelerde ya da iyi otlaklara ve bol suya sahip yüksek bölgelerde bulunan sağlıklı ve iyi beslenmiş koyunlardan elde edilmektedir. Daha soğuk bölgelerde koyunların yünü azami derecede büyümekte ve vücutları, daha sonradan 10 cm uzunluğa ulaşan tüy içindeki yoğun miktarda lanoline dönüşecek olan yağ depolamaktadır. Bu koyunlardan elde edilen yün ipek gibi yumuşak ve bir o kadar da esnektir.

Daha yüksek (ve daha soğuk) bölgelerde yaşayan koyunların bahar mevsiminde kırpılması sonucu elde edilen yün en kaliteli yün olarak görülmektedir. Yün, kirmen (iğ) olarak adlandırılan ilkel aletler ve çıkrıklar (Resim #9 - Resim #10) kullanılarak elle eğrilmektedir. Kadınlar boş zamanlarında genellikle yün eğirmektedir. Elle eğrilen yünde yün telinin uzunluğu eğirme işlemi boyunca aynı kalmaktadır eğirme işleminden önce 7 cm uzunluğunda olan bir yün teli eğirme işleminden sonra da aynı uzunlukta olacaktır. Yün endüstriyel olarak da eğrilebilmektedir ancak yün tellerin eğirme makineleri tarafından sert bir şekilde bükülmesi tellerin bir kısmını kırabilmektedir. Kırılan parçalar ve daha kısa tellerin eğirme işlemi sırasında bazı yağların kullanılması ile yapışmaları sağlansa da tel gücünü kaybedecek ve dokunacak olan halıların ömrünü kısaltacaktır.

Halı ve kilim dokumasında pamuk ara atkılarının yanı sıra çoğunlukla çözgü ipleri için kullanılmaktadır. Pamuk, yünle karşılaştırıldığında daha dayanıklı ve daha az esnek bir lif olarak görülmektedir. Bu yüzden yünün aksine pamuğa daha sıkı düğümler atılabilmektedir. Yün bir çözgüye çok sıkı bir düğüm atılması halinde lif pamuktan yapılmış çözgüde olduğundan çok daha sık kırılacaktır. Sonuç olarak çok yoğun sayıda düğüme sahip yün temelli halıların çözgüleri pamuk olacaktır, tıpkı Hereke, Ladik, Kayseri ve Bünyan halılarında olduğu gibi.